اکوسیستم کسب و کار
مقدمه
در دهه های اخیر، شتاب تغییرات در جهان کسب و کار به طور فزاینده ای افزایش یافته است. در راستای این تغییرات، رویکردها و روشهای نوینی از سوی اندیشمندان مدیریت مطرح شده است. یکی از این مفاهیم، رویکرد اکوسیستم کسب و کار است که با توجه به تغییر شرایط دنیای کسب و کار ظهور یافته است. بر مبنای این رویکرد، جهان کسب و کار همچون اکوسیستمی است که در آن کسب و کارهای مختلف از صنایع گوناگون، با يكديگر روابط متقابل دارند و بقای آنها تا حدود زیادی به یکدیگر وابسته است. پذیرش و بکارگیری این رویکرد، با تغییراتی در نگرش به کسب و کار همراه است و مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار نشان دهنده تغییراتی است که در ذهنیت افراد و مدل ذهنی آنها روی می دهد.
این تغییرات ذهنی، در نتیجه تغییرات محیطی روی داده است که در واقع، پاسخ به نیازها و خواسته های جدید برای موفقیت در کسب و کار است. این مبانی به طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می گذارند و یکدیگر را تقویت می کنند. این مبانی به شیوه های متفاوتی از سوی شرکت های پیشتاز پیگیری شده است ولی رویکرد اکوسیستم کسب و کار این مبانی را به صورت منسجم مطرح و آن را به عنوان راهکاری برای مقابله با تغييرات فزاینده جهان کسب و کار به سایرین ارائه می کند.
واژه اکوسیستم یکی از مفاهیم کاربردی در حوزه علوم زیستی است. یک اکوسیستم، منطقه ای است که در آن گروهی از جانداران با یکدیگر و با محیط اطراف خود در ارتباط متقابل هستند، اکوسیستم ها فقط مجموعه ای از گونه ها نیستند، بلکه سیستم هایی مرکب از اجزای زنده، غیر زنده و نیروهای طبیعی هستند که با یکدیگر در تعامل و پیوسته در حال تغییر هستند. رفتار یک جاندار بر جانداران دیگر و بر محیط اکوسیستم تأثیر می گذارد و سرنوشت و بقای اکوسیستم، به رفتار تمام اعضای آن بستگی دارد.
از یک سو، با روند افزایش ارتباطات بین سازمان ها و پیچیده تر شدن روابط میان کسب و کارها، و از سوی دیگر با شتاب فزاینده تغییرات محیطی در جهان و مدل کسب و کار در دهه های اخیر، رفتار سازمان ها قابل تشبيه به رفتار جانداران یک اکوسیستم است. استعاره اکوسیستم کسب و کار، نخستین بار توسط جیمز مور مطرح شده است. بر مبنای این استعاره، امروزه فضای فعالیت سازمان ها در یک اکوسیستم کسب و کار است؛ اکوسیستمی که از اعضایی مانند مشتریان، تأمین کنندگان، تولیدکنندگان پیشتاز، سهامداران، انجمن های تجاری، اتحادیه های کارگری، نهادهای دولتی و نیمه دولتی، و سایر بخش های ذینفع تشكيل شده است.
تعاریف
تعریف اکوسیستم
یک اصل زیر‌بنایی اکوسیستم، وابستگی متقابل است. یعنی چیزی که اگر در یک بخش بیستم رخ دهد، ممکن است بر دیگر بخش‌های درون آن تأثیر گذارد.
در مفهوم سازمان، عوامل بیرونی زیادی وجود دارد که ممکن است بر عملکرد آن تأثیر گذارد، ولی سازمان کنترلی بر آنها نداشته باشد. می‌تواند شامل سیاست‌های دولت، ترکیب اقتصادی و اجتماعی ناحیه و نواحی همجوار، انتظارات مذهبی و فرهنگی متداول، تقاضا برای پایداری و تأمین اعتبار قابل دسترسی باشد.
استفاده از مفهوم اکوسیستم در محیط کسب و کار به روابط میان سازمان‌ها فعالیت‌های درون سازمان برمی‌گردد که روی هم تأثیر می‌گذارند و با هم به صورت منظم می‌کنند.
تعریف اکوسیستم کسب‌وکار
مبانی اکوسیستم کسب‌وکار به طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و یکدیگر را تقویت می‌کنند. این مبانی به شیوه های متفاوتی از سوی شرکت‌های پیشتاز پیگیری شده است ولی رویکرد اکوسیستم کسب و کار این مبانی را به صورت منسجم مطرح و آن را به عنوان راهکاری برای مقابله با تغییرات فزاینده جهان کسب‌وکار به سایرین ارائه می‌کند.
در واقع، این رویکرد افراد را ترغیب می‌کند تا با ذهنیتی باز و پویا به تغییرات محیطی توجه کنند و به آنها پاسخ دهند و در شرایطی خود نیز تغییراتی ایجاد کنند و قواعد بازی را تغییر دهند.
اکوسیستم کسب‌وکار سیستمی گسترش یافته از سازمان هایی است که متقابلا از یکدیگر حمایت می‌کنند. در نگرش اکوسیستمی اعتقاد بر این است که هر یک از اعضاء بر سرنوشت کل اکوسیستم کسب‌وکار تأثیر دارد. به بیان دیگر، ورود و خروج هر یک از اعضاء بر عملکرد سایر اعضاء مؤثر است.
به عنوان مثال، هنگامی که تعداد مشتریان شبکه کاهش می‌یابد، ارزش شبکه برای تأمین کنندگان و سایر مشتریان شبکه کاهش می‌یابد. همچنین هنگامی که تأمین کننده جدید یک محصول مکمل به شبکه وارد می‌شود، ارزش شبکه برای کل اعضای آن افزایش می‌یابد.
چرخه عمر اکوسیستم کسب‌وکار
بر اساس تحقیقات مور، چرخه عمر اکوسیستم‌های مختلف به پنج مرحله قابل تقسیم بندی است که عبارتند از:
- پیشگامی
- گسترش اکوسیستم
- تسلط و چالش‌های آن
- مرگ و بازسازی
پیشگامی اکوسیستم
در این مرحله هنوز اکوسیستمی منسجم برای ایده کسب‌وکار تشکیل نشده است. تنها چند رهبر کارآفرین تلاش هایی را برای معرفی محصول یا خدمت جدید به بازار انجام داده اند. طبیعتاً در این مرحله رویکرد استراتژیک بنگاه‌ها به ایجاد اکوسیستم و گسترش آن معطوف خواهد شد. در این مرحله سازمان‌ها باید بکوشند تا جانشینی مناسب برای نحوه مواجهه با بازار در مقایسه با وضعیت فعلی بیابند و منطق آن را جایگزین شیوه‌های فعلی کنند.
گسترش اکوسیستم
در صورت موفقیت در طرح‌ریزی اکوسیستم بر مبنای مطالب عنوان شده در گام قبل، اکنون اکوسیستم جدیدی تشکیل شده است که می‌تواند ارزش آفرینی متفاوتی را برای زنجیره ارزش محصول و تمامی ارگانیسم‌های اطراف آن در اکوسیستم را به همراه داشته باشد.
تسلط و چالش‌های آن
در مرحله سوم که یک اکوسیستم بزرگ شکل گرفته است، مدیران یک یا چند بنگاه کلیدی که بیشترین ارزش آفرینی در چرخه را داشته اند، به عنوان رهبران اکوسیستم مطرح می‌گردند که وظیفه محافظت از اکوسیستم، تنظیم مجدد روابطی که قبلا شکل گرفته است و طرح‌ریزی آینده اکوسیستم را بر عهده خواهند داشت.
مرگ و بازسازی اکوسیستم
خواه ناخواه پس از گذشت مدتی از ثبات در یک اکوسیستم کسب‌وکار فعال، ایده‌های جدید برای توسعه اکوسیستم‌های دیگر از جذابیت بیشتری برخوردار می‌گردد و پایان چرخه عمر تکنولوژی‌های مورد استفاده توسط کسب‌وکار اصلی اکوسیستم نیز فرا می‌رسد.
تعریف رقابت همکاری همزمان در اکوسیستم کسب و کار چیست؟
یکی دیگر از مفاهیمی که موجب بهبود عملکرد در سطح اکوسیستم می شود، مفهوم رقابت همکاری همزمان است. این مفهوم نخستین بار توسط نيلبوف و برندن برگر در مباحث مربوط به استراتژی مطرح شد. آنها مشاهده کردند که همکاری و رقابت می تواند در یک زمان، اجزای یک رابطه باشد و آن را رقابت /همکاری همزمان نامیدند. در واقع، رقابت همکاری همزمان، تلاشی برای تلفيق دو جنبه رقابت و همکاری و ارائه یک رویکرد واقعی تر از روابط کسب و کار است.
هنگامی که سازمان ها در برخی از فعالیت ها با یکدیگر همکاری می کنند و در همان زمان در سایر فعالیت ها با یکدیگر رقابت می کنند، رابطه رقابت /همکاری همزمان به وجود می آید. مبنای رقابت بر این اصل استوار است که افراد برای حداکثر کردن مزایای خود عمل می کنند، در حالیکه، فلسفه همکاری این است که افراد در فعالیت های جمعی و بر مبنای روابط برد/برد برای دست یابی به اهداف مشترک شرکت می کنند.
در حالت رقابت، خلق ارزش اقتصادی درون شرکت روی می دهد و کسب ارزش توسط یک شرکت به معنای از دست دادن ارزش سایر شرکت هاست، رابطه بین شرکت ها بر مبنای بازی حاصل جمع صفر است. پیچیدگی سیستمهای تکنولوژیکی و افزایش شتاب و تلاطم های رقابتی، تا حد زیادی اهمیت روابط بین شرکت ها را به عنوان جایگاه خلق ارزش تقویت کرده و روشی برای بهبود عملکرد شرکت است. امروزه، منابع خلق ارزش اقتصادی و ریشه های عملکرد برتر شرکت، درون ساختار روابط شرکت قرار گرفته است و وابستگی متقابل شرکت ها برمبنای بازی حاصل جمع مثبت است.
البته، پیش از مطرح شدن رویکرد اکوسیستمی، در شبکه های کسب وکار رقابت و همکاری وجود داشته است. به عنوان مثال، در خوشه های اقتصادی، رقبا به شدت برای برنده شدن و حفظ مشتریان رقابت می کنند. بدون رقابت شدید یک خوشه شکست می خورد. هرچند همکاری نیز وجود دارد و بیشتر به صورت همکاری عمودی و میان شرکت هایی از صنایع مرتبط و نهادهای محلی است ولی در رویکرد اکوسیستمی، رقابت همکاری همزمان چیزی بیش از ارتباطات افقی و عمودی میان شرکت هاست و همچنین دربرگیرنده اعضایی از صنایع گوناگون است.
تفاوت دیگر، در روابط یک طرفه تأمین کننده خریدار و جریان بالا به پایین ارزش افزوده ای است که ارائه می شود. اکوسیستم کسب و کار با شبکه ای از روابط خاص، نشان دهنده پیچیدگی وابستگی های متقابل میان شرکت ها در دنیای واقعی کسب و کار است. در یک اکوسیستم کسب و کار، شرکت ها نه تنها برای مشتریانشان، بلکه برای یکدیگر نیز ارزش خلق می کنند. بطورکلی، در رویکرد اکوسیستمی، نگرشی فراسازمانی نسبت به بهبود عملكرد وجود دارد و یکی از اهداف سازمان ها، بهبود عملكرد كل اکوسیستم کسب و کار است.