نقشه دانش سازمان
برای آن که سازمان ها قادر به رقابت در دنیای نوین امروزی باشند، نیاز به خلق مزیت‌های رقابتی دارند. به همین دلیل برخی معتقدند که استقرار مدیریت دانش در سازمان و به اشتراک‌گذاری دانش در سطوح مختلف سازمانی گامی بسیار مهم برای دست یابی به مزیت‌های رقابتی است. اما آن چه مسلم است لازمه این کار، شناسایی منابع دانشی سازمان و استخراج دانش از آنها است.
یکی از ابزارهای مدیریت دانش که کمک شایانی به شناسایی منابع دانشی سازمان می‌کند نقشه دانش است. نقشه دانش یکی از زیربناهای هوشمندانه و ابتکاری مدیریت دانش است که اساس تدوین و تهیه آن شامل دسته‌بندی پویای خبرگان و تجربه‌های آنها، کمیته‌های تخصصی، فعالیت‌های سازمانی و مفاهیم موجود در سازمان است. از این رو در سال‌های متمادی، ترسیم و تدوین نقشه دانش مورد توجه قرار گرفته و محققان فنون و روش‌های گوناگونی برای تدوین آن ارائه کرده‌اند.
نقشه دانش به چه سوالاتی پاسخ می‌دهد؟
نقشه دانش یک نمایش تصویری از سرمایه‌‌های فکری و منابع دانشیِ سازمان است. نقشه‌های دانش تلاش می‌کنند، در برنامه استقرار مدیریت دانش، به چند سوال کلیدی مطرح شده در سازمان پاسخ دهند:
- برای موفقیت در انجام کار چه دانشی لازم است؟
- چه کسی دارنده این دانش است. یا چگونه می‌توان به آن دسترسی داشت؟
- دانش مورد نیاز کجاست؟ یا چگونه می‌توان به اسناد و محتویات دانشی دسترسی داشت؟
- چه افرادی با چه افرادی ارتباط دانشی دارند؟
- این دانش‌ها چگونه در فرایندهای کاری جریان می‌یابند؟
شماتیک یک نقشه دانش
در ادامه شکل شماتیکی از یک نقشه دانشی آورده شده است:
نقشه دانش سازمان
همانطور که مشاهده می‌شود یک نقشه دانش از حوزههای دانشی تشکیل می‌شود که شناسایی این حوزه‌ها نیازمند بررسی‌های تخصصی و انتخاب رویکرد مناسب ورود به قلمرو دانشی سازمان می‌باشد. به عنوان مثال در سازمان‌هایی نظیر مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC) که با حجم بالایی از دانش‌های تخصصی در ارتباط هستند، ممکن است نیاز به تلفیق چند رویکرد برای رسیدن به حوزههای دانشی وجود داشته باشد. علاوه بر حوزههای دانشی یکی از مهم‌ترین بخش‌های نقشه دانش، جریان‌های دانش میان حوزههای دانشی مختلف است که از منظر تعیین میزان اهمیت و حساسیت هر یک از حوزههای دانشی و نیز ملاحظات پیش‌نیازی در برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی راهکارهای دانشی، نقش بسیار مهمی دارد. بخش سوم نقشه های دانشی را مشخص نمودن منابع دانشی صریح و ضمنی سازمان در هر یک از حوزههای دانشی تشکیل می‌دهد.
هر کسب و کاری نیاز دارد تا بداند چه میزان موجودی دانشی دارد؟ نقشه دانش، ابزاری قدرتمند برای شناسایی موجودی دانش سازمان است و مشخص می کند چه حوزه‌هایی از دانش در معرض خطر و ریسک می‌باشند.
چرخه مفهومی استقرار مدیریت دانش
چرخه استقرار مدیریت دانش
گام 1: ایجاد ساختار اولیه
- کمیته راهبری مدیریت دانش
- مدیر ارشد دانش
- مدیر دانش-مسئول فرهنگی مدیریت دانش
- مدیر دانش-مسئول فرآیندها و تکنیک های مدیریت دانش
موارد 2 و 3 و 4 تیم اولیه مدیریت دانش سازمان را شکل می‌دهند.
ساختار اولیه مدیریت دانش
گام 2: هدف از ارزیابی آمادگی استقرار مدیریت دانش در سازمان
- شناسایی فقدان یا نقایص موجود در پیش نیازهای سازمانی ضروری برای مدیریت دانش و ارایه طرح بهبود برای آنها
- نقاط قوت و مزیت‌های کلیدی شناسایی شوند تا علاوه بر حفظ آنها، در مسیر استقرار مدیریت دانش از آنها استفاده اهرمی شود.
در ارزیابی آمادگی استقرار، بر بخش خاصی از سازمان تمرکز نمی‌شود بلکه کل سازمان مدنظر قرار می‌گیرد.
الگوی ارزیابی آمادگی دربردارنده مجموعه‌ای از روش‌ها، معیارها و شاخص‌های ارزیابی آمادگی سازمان برای استقرار مدیریت دانش است که به منظور شناسایی وضعیت پیش نیازهای ضروری استقرار مدیریت دانش در قالب 5 حوزه ایجاد می‌شود. این 5 حوزه عبارتند از:
- ظرفیت‌های فردی و فرهنگی سازمان
- ظرفیت چارچوب سازمانی
- ظرفیت مدیریت تغییر
- ظرفیت مدیریت دانش
- ظرفیت فناوری
ارزیابی آمادگی استقرار مدیریت دانش
معیارهای ارزیابی آمادگی
- ظرفیت‌های فرهنگی سازمان
- فرهنگ یادگیری
- فرهنگ کار تیمی
- فرهنگ شایسته محوری
- برداشت کارکنان از میزان حمایت از سوی سازمان
- ظرفیت چارچوب سازمانی
- کانال‌های ارتباطی درون سازمان
- آموزش
- نظام برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک
- نظام ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد
- پاداش و ارتقای مبتنی بر عملکرد
- سطح سیستم‌های مدیریتی فراگیر
- سطح نظام‌های عملیاتی
- بودجه
- ظرفیت مدیریت تغییر
- حمایت و تعهد مدیریت
- مشارکت کارکنان
- کیفیت اطلاع‌رسانی و انتقال تغییر
- ظرفیت مدیریت دانش
- آشنایی و آگاهی کارکنان نسبت به مدیریت دانش
- وجود افراد پیشگام
- ظرفیت فناوری
- وجود زیرساخت‌های فناوری مورد نیاز
- سواد اطلاعاتی کارکنان
- سیستم های اطلاعاتی خاص
- استفاده موثر از زیرساخت‌های فناوری